توضیحات
کتاب بابک خرم دین دلاور آذربایجان نوشته‌ی سعید نفیسی کامل‌ترین اثر پژوهشی دربارۀ رهبر مبارزات خرمدینان است که بر علیه خلفای عباسی جنگ‌های بسیاری داشت.
بابک خرمدین، رهبر جنبش خرمدین بود، آن‌ها آئین‌شان شاد زیستن و نابودی خلیفه‌ی عباسی بود. بابک ایرانی، از منطقه آذربایجان، کودتا را شروع کرد اما این حرکت در غرب و مرکز ایران گسترش یافت و بیش از 20 سال به طول انجامید تا اینکه سرکوب شد.
بابک از خاندان مزدک، پدرش مردی از مردم مدائن و روغن فروش بود. سعید نفیسی در این کتاب قیام او را در اعتراض به حکومت اعراب مورد بحث و بررسی قرار داده است. یکی از بزرگترین جنبش‌هایی که برای کوتاه کردن دست عربان در ایران آغاز شد جنبش ملی خرمدینان در سدۀ دوم و سوم هجری بود. سالگرد بابک را ایرانی‌ها، آذربایجانی‌ها و تاجیک‌ها گرامی می‌دارند. مجسمه بابک نیز در نخجوان وجود دارد.
استاد سعید نفیسی مترجم، نویسنده و دانشمند ایرانی، حقیقتا عاشق میهنش بود و عمر پربار خود را صرف هرچه بارورتر شدن فرهنگ و ادب ایرانی کرد. او چهل سال تدریس کرد و پنجاه سال نوشت. به تحقیق و پژوهش و تألیف و ترجمه پرداخت. به اطراف‌واکناف عالم سفر کرد. در دانشگاه‌های کشورهای مختلف جهان تدریس کرد.
کارنامه پربار او به راستی حیرت‌آور است. بدون شک هیچ پژوهشگر ایرانی از حیث کثرت آثار و تنوع و گستردگی مطالب با او قابل قیاس نیست. دایره توجهات او آن قدر گسترده و متنوع و نوشته‌هایش آن چنان عمیق است که چندین کتاب باید نوشت تا بتوان فعالیت‌های همه جانبه او را چنان توصیف کرد که ارزش سهم عظیم او در پیشبرد ادب معاصر ایران آشکار شود.
آثار نفیسی یا به صورت کتاب‌های منفرد و مستقلی هستند که بسیاری از آن‌ها امروزه نایاب و دست نیافتنی‌اند و یا به صورت مقالات و نوشته‌های پراکنده‌ای که از 1290 شمسی در نشریات و جراید ایران به چاپ رسیده‌اند و غیر قابل تصور است که بتوان درباره تاریخ و ادبیات کهن فارسی و اندیشه‌های اجتماعی و ادبیات معاصر ایران بدون مراجعه به آثار او تحقیقی علمی به عمل آورد.
کتاب حاضر حاوی مطالبی در رابطه با جنبش‌های ایرانیان، سرگذشت بابک خرمدین، جنبش او، شرح کامل جنگ‌هایش با خلفای عباسی و اسارت و قتل او و فرجام خرمدینان است که در آن تمام متون عربی و فارسی مربوط به بابک و خرمدینان و تحقیقات اروپاییان نام برده شده است.
بابک خرم دین دلاور آذربایجان، جامع‌ترین و منحصر به فردترین کتابی است که درباره بابک خرمدین قهرمان دلیر ایرانی به رشته تحریر درآمده است.
در بخشی از کتاب بابک خرم دین دلاور آذربایجان می‌خوانیم:
در باب کلمه خرمدین و خرم‌د‌ینی و خرمدینان پاره‌ای از مورخان اشتباه کرده و آن را تنها نام پیروان بابک دانسته‌اند اما از قراین پیداست که خرم‌د‌ینی نام عامی است برای پیروان دین تازه‌ای که در قرن دوم در ایران آشکار شده و شاید بازماندگان مزدکیان زمان ساسانیان را در دوره‌های اسلامی بدین نام خوانده باشند که از روزگار ساسانیان در نواحی دور افتاده ایران و در کوهستان‌های مرکز و مغرب و شمال غربی ایران پنهانی می‌زیسته‌اند و در این زمان دین خود را آشکار کرده‌اند، و شاید اصلاحاتی در روش مزدک کرده باشند و به همین جهت نام تازه‌ای برگزیده باشند و نام این آیین تازه را خرمدین گذاشته باشند و چنان می‌نماید که این ترکیب «خرمدین» تقلیدی از ترکیب «به دین» بوده است که درباره دین زرتشت می‌گفته‌اند، اما اینکه برخی گفته‌اند که اصطلاح خرمدین از آنجاست که همه لذایذ را مباح و روا می‌دانسته‌اند پیداست که این هم از آن تهمت‌ها و افتراهایی است که مخالفان بدیشان زده‌اند.
در برخی از اسناد، خرمدینان را از باطنیان و باطنیه دانسته‌اند چنانکه اسمعیلیه را نیز از باطنیان شمرده‌اند. لفظ باطنی چنانکه از معنی آن پیدا است ظاهراً اصطلاح عامی بوده است برای همه فرقی که تعلیمات خود را پنهانی و در زیر پرده می‌داده‌اند و از ترس بدخواهان آشکارا تبلیغ نمی‌کرده‌اند و این نیز اصطلاحی است که مخالفان اینگونه فرق درباره ایشان به کاربرده‌اند. برخی دیگر از مورخان خرمدینان را جزو «اباحیه» شمرده‌اند و این نیز کلمه افتراآمیزی است که مخالفان به کار برده‌اند و چون معتقد بوده‌اند که ایشان همه‌چیز را مباح می‌دانسته‌اند ایشان را «اباحیه» یا به اصطلاح فارسی «اباحتیان» به شمار آورده‌اند.
